دبستان شاهد امام حسين صحنه

 بسمه تعالی

چگونه توانستم مشکل پرخاشگری پدرام ،دانش آموز سال اول راهنمایی آزادگان شهرستان پاوه را بر اساس یافته های نوین روانشناسی درسال تحصیلی 89- 88 مرتفع نمایم؟

معرفی محقق:

 چکیده تحقیق

مشکلی که با استفاده از شیوه پژوهش در عمل، به عنوان مربی پرورشی در یک مدرسه راهنمایی در شهرستان پاوه با آن مواجه شدم ،مشکل پرخاشگری پدرام بود که شدت مشکل به حدی بود که محور اصلی مباحثات مدیر، شورای معلمان،انجمن اولیاء و مربیان و ...شده بود. با توجه به اینکه بنده چند سالی است که در دانشگاه پیام نور پاوه در گروه علوم تربیتی ،در حال تدریس کتب روانشناسی و به ویژه کتب تغییر رفتار هستم ،با شناخت و اعتماد و حمایتی که همه عوامل مدرسه و به ویژه مدیر آموزشگاه از من داشتند و مضافاً براساس وظیفه تربیتی ام در مدرسه و نیات خداپسندانه و انسانی ،با استعانت از خداوند متعال ، کاربست یافته های نظری ام ،همکاری و همراهی کلیه عوامل مدرسه ، توانستم مشکل پرخاشگری پدرام (دانش آموز سال اول راهنمایی مورد مطالعه) را حل نمایم.

مقدمه

پرخاشگري وسيله اي رفتاري است در جهت رسيدن به هدفي؛ پرخاشگري خصمانه رفتاري است در جهت آسيب رساندن به ديگران ،اما بيشتر پرخاشگري هاي بين کودکان کوچک از نوع «وسيله اي» است. کودکان در اوایل کودکی ،اغلب پرخاشگری هایشان از نوع وسیله ای است ،اما همچنان که به سال هاي پيش از مدرسه و مدرسه نزديک مي شوند، در نوع پرخاشگري آنان هم تغييراتي ايجاد مي شود. يعني وقتي که پرخاشگري ابراز مي شود غالباً خصمانه است و کمتر «وسيله اي» است. در ضمن باید پرخاشگري را بايد از جرئت ورزي متمايز دانست. جرئت ورزي، دفاع از حقوق يا متعلقات (مانند ممانعت کودک از اين که کسي به اسباب بازي اش دست بزند) يا بيان اميال و آرزوها را بر مي گيرد. کودکان از لحاظ تداوم رفتار پرخاشگرانه در طول زمان با هم فرق دارند. کودکاني که در سال هاي اوليه به شدت پرخاشگرند به احتمال زياد در جواني و بزرگسالي هم پرخاشگر خواهند بود و برعکس. خشم در کودکان به صورتهای مختلف مانند فریاد کشیدن ، گریه کردن ، خود را به زمین زدن و به خاک مالیدن ، گاز گرفتن ، دشنام دادن ، شکستن اشیاء و حتی کتک زدن والدین تظاهر می کند اگر این حالات ادامه یابد باعث عدم رشد اجتماعی و وجدان اخلاقی می شود و در نتیجه در مراحل بعدی زندگی ممکن است به اختلالات شخصیتی منجر شود .برای این که محیط مدرسه جوی آرام و امن برای آموزش و پرورش دانش آموزان باشد، تغییر رفتار نامطلوب پرخاشگرانه دانش آموزان امری بسیار کمک کننده به پیشبرد کمی و کیفی آموزش محسوب می گردد.

توصيف وضعيت موجود

در همان روزهای آغازین شروع مدرسه،خوشبختانه مدیر وهمکاران از اینکه می دانستند بنده در دانشگاه در گروه علوم تربیتی تدریس می کنم،با اشتیاق فراوان و استقبال گرم همواره خیلی از مسائل حوزه روان شناسی تربیتی و به ویژه در حل اختلالات رفتاری دانش آموزان با من هم اندیشی می کردند.یکی از مواردی که اغلب همکاران و به ویژه مدیر مدرسه بر آن تاکید داشتند،رفتارهای پرخاشگرانه پدرام دانش آموز پایه اول راهنمایی بود. بنده ابتدا براساس وظایفم به عنوان مربی تربیتی که امر خطیر پرورش دانش آموزان را برعهده داشتم و همچنین تدریس چند ساله کتب روانشناسی و تغییر رفتار در دانشگاه و صد البته وظایف اخلاقی و انسانی ،با استعانت از الطاف الهی تصمیم گرفتم مشکل مذکور را در قالب اقدام پژوهی رفع نمایم. پدرام دانش آموز سال اول راهنمایی در یک کلاس 22 نفری درس می خواند .پدرام پارسال همان پایه را در مدرسه ای دیگر خوانده و در آنجا به دلیل پرخاشگری و افت شدید تحصیلی و همچنین پرجمعیت بودن مدرسه قبلی،اجازه تحصیل را در آن جا از او گرفته بودند.

روش های گرد آوری اطلاعات : ( شواهد 1 )

برای گردآوری اطلاعات از روشهای مشاهده ،مصاحبه و بررسی مدارک و اسناد،اطلاعات جامع،استفاده کردم

1-مشاهده:

-مشاهده طبیعی و غیر مستقیم از رفتار پدرام در محیط آموزشگاه ،در زنگ تفریح و در بسیاری از موقعیت های دیگر.

- مشاهده برخورد و دعواهای فیزیکی و کلامی، تخریب ویرانگرانه اموال مدرسه ، خط خطی کردن دیوار های مدرسه،شکستن میز و صندلی ،شیشه ، رفتارهای نامنظم و بی هنجار او در سر صف و ...

 

2- مصاحبه:

الف)مصاحبه کامل و مستمر با مدیر مدرسه، با مادر پدرام در مورد رفتارها ی پدرام در خارج از محیط مدرسه، با تعدادی از دانش آموزان آگاه همکلاسی و حتی غیر همکلاسی ، با همکاران و معلمان به ویژه معلم قران،عربی،ورزش و اجرای چند مصاحبه آزاد ،صمیمی و تقریبا غیر ساختارمند با دانش آموز مورد پژوهش.

3-بررسی اسناد و مدارک:

-بررسی پرونده سوابق تربیتی و تحصیلی گذشته پدرام و همچنین بررسی دفتر یادداشت تخلفات انظباطی

1-نتايج بدست آمده از مشاهده :

جدول شماره یک:فرم ثبت مشاهدات از وضعیت موجود پرخاشگری پدرام در ماههای مهر و آبان

 

موارد قابل مشاهده از رفتارهای حاکی از پرخاشگری

 

مهر ماه

 

آبان ماه

 

هفته اول

هفته دوم

هفته سوم

هفته چهارم

هفته اول

هفته دوم

هفته سوم

هفته چهارم

دعوای فیزیکی با دانش آموزان در کلاس و محوطه آموزشگاه

6

7

5

7

5

7

5

4

دعوای لفظی و فحاشی و توهین های رکیک با دانش آموزان در کلاس و محوطه آموزشگاه

12

11

14

16

20

25

21

17

اخراج از کلاس درس بی دلیلی بی نظمی در کلاس

3

2

2

3

1

4

-

2

غیبتهای غیرموجه

2

-

4

3

1

2

3

1

تاخیر در رفتن به کلاسهای درس بعد از ورود معلمان

2

3

4

5

6

3

4

3

ایجاد سروصدای ناهنجار در مراسم صبحگاه و در راهرو کلاس ها

3

6

7

8

5

4

3

4

برهم زدن نظم کلاس پرورشی با تولید صداهای شدید

3

4

3

3

4

3

2

2

لگد زدن شدید به دانش آموزان در محیط آموزشگاه

3

3

4

3

4

5

6

4

2-نتایج بدست آمده از مصاحبه:

جدول شماره دو:خلاصه ای از اطلاعات استخراج شده از مصاحبه شوندگان

مصاحبه شونده

اطلاعات استخراج شده

مدیرآموزشگاه

پدر پدرام که مغازه مصالح فروشی بزرگی دارد،دارای اخلاقی خشن و تحقیر آمیز با مشتریان است و به نظر می رسید ، ثروت اندوزی برایش اولویت اول زندگی اش می باشد.

مادر پدرام

در مصاحبه با مادرپدرام دریافتم که پدرام تنها فرزند خانواده می باشد و مادر ایشان بعد از او به علت بیماری ، قدرت تولد فرزند را ندارند.برای همین بدون قید و شرط، هر نوع خواسته او را می پذیرند. پدرام در خانه به دلیل شغل مادرشان در بیمارستان و انجام کار به صورت شیفتی (شبی در خانه و شبی در بیمارستان)، در خلوت و تنهایی خانه بیشتر وقت خود را به انجام بازیهای خشن کامپیوتری و تماشای فیلمهای جنایی و خشن و حتی غیر اخلاقی می گذراند. پدر پدرام هر چند دارای تمکن مالی بالا اما خلق و خوی تند و عصبی دارند. پدرام از بازی های خشن کامپیوتری و دی وی دی فیلم های جنگی و خشن در خانه زیاد استفاده می کند.

دانش آموزان همکلاسی

با اینکه برخی از همکلاسی هایش حتی در خفی هم از اینکه در مورد رفتارهای پرخاشگرانه پدرام بگویند،می ترسیدند، اما در مجموع مصاحبه هایم از دانش آموزان دریافتم خشونت ،ضرب و شتم و دعواهای فیزیکی و لفظی پدرام در خارج از آموزشگاه بسیار نگران کننده و وحشتناک است.

معلمان

دریافتم که هر کدام از معلمان موارد زیادی از خشونت ،بی نظمی و برهم زدن قوانین کلاس توسط پدرام برایم حتی گاهی بیشتر از آنچه که من مشاهده کرده بودم،بیان می کنند.

پدرام

در مصاحبه آزاد ،صمیمی و تقریبا غیر ساختارمند با پدرام که بیشتر به جلسات روانکاوی می ماند دریافتم که هرچند پدر پدرام ،او را از نظر مالی و پول توجیبی تامین می کند اما او باید به طور مطلق مطابق میل فرامین مستبدانه پدرش رفتار کند و حق اظهارنظر و ابراز وجود هرگز ندارد. پدر پدرام ، نه تنها نسبت به او بلکه نسبت به همسرش هم که در واقع مادر پدرام است همانند یک برده نگاه می کند و با او مشاجره و اختلافات شدید دارد. همچنین در مصاحبه ام با پدرام دریافتم که او در کودکی از اینکه مادرش اغلب شبها در کنارش نبوده ،دچار وحشت و اضطراب می شده است.

 

3-نتایج بدست آمده از اسناد و مدارک :

1- برسی سوابق تربیتی و تحصیلی پدرام نشان می داد که او از کلاس سوم به بعد از نظر تحصیلی و اخلاقی کاهش محسوسی پیدا کرده به طوری که نمره انظباط سال گذشته اش 14 و معادل اش 38/11صدم بود.

2-بررسی دفتر تخلفات انظباطی مدیر و مربی پرورش نشان می داد که پدرام در سال گذشته تنها در ماه آغازین مدرسه 10مورد و در ماه آبان 14مورد در دفتر تخلفات اسمش درج و تعهد اخلاقی از او گرفته اند.

نتایج کلی حاصله از پرخاشگري‌ پدرام:

علل و عوامل شکل دهنده و تشدید کننده پرخاشگری در پدرام

1-تنبیه پدرام توسط مدیر و معلمان در گذشته.

2- ناکامی و عدم موفقیت و عدم پیشرفت تحصیلی او در آموزشگاه .

3- نداشتن خواهر و برادر در خانه ،تک فرزند بودن و اصولاً هم بازی در خانه در دوره کودکی در گذشته و حتی حال .

4-نحوه برخورد والدین پدرام در بر آوردن فوری و بدون قید وشرط خواسته ها و نیازهای پدرام.

5-به کارگیری فیلم های خشن و بازیهای کامپیوتری در خانه توسط پدرام در اغلب ساعاتی که در خانه تنها بودند.

6- پدرام یادگرفته بود که برای رسیدن به اهدافش باید به دیگران پرخاشگری کند.

7-محرومیت نسبی پدرام از محبت طولانی و مستمر مادر در اوایل کودکی.

8- وجود الگوهای پرخاشگری و خشونت در زندگی پدرام.

9-عدم نکوهش رفتار پرخاشگرانه پدرام در خانواده.

10-تشویق رفتار پرخاشگرانه پدرام به صورت مستقیم و غیر مستقیم.

انتخاب راه حل های ممکن

1-پرهیز از تنبیه بدنی پدرام تا حد امکان و توجه به کرامت انسانی او همانند دیگر دانش آموزان

2-استفاده از تقویت کننده مثبت همانند ارائه محرکهای خوشایند.

3-استفاده از بن و کارتهای تشویقی برای پدرام.

4-تاکید بر ایجاد رابطه حسنه و انسانی با پدرام به وسیله مدیر و معلمان .

5-تاکید بر تخصیص وقت بیشتر به محبت کردن واقعی به پدرام توسط والدینش در خانه.

6- امکان ابراز وجود به صورت مثبت برای پدرام.

7- استفاده از روشهای دارو درمانی(مصرف داروهای ضد اضطراب و افسردگی و داروهای نورولپیتک) برای کاهش رفتارپرخاشگرانه پدرام .

8- عدم قرار گرفتن او در محیط های خشن .

9-تشویق مستمر پدرام در زنگ ورزش با توجه به توانایی کسب موفقیت او در این درس.

10- تخلیه انرژی های اضافی پدرام با ورزش و سپردن برخی مسئولیت ها و....

11-انعقاد قرارداد رفتاری با پدرام برای کاهش رفتار پرخاشگرانه دراو.

اعتبار بخشی راه حل یا راه حل ها

برای ارزیابی و بررسی میزان اعتبار راه حل های قابل استخراج ،به طور دقیق راه حلهای استخراج شده را با راه حل های علمی از بین برنده و کاهش دهنده پرخاشگری که از طریق منابع متعدد به آنها دسترسی داشتم،مطابقت نمودم.به علاوه هم در جلسه انجمن اولیاء و مربیان و هم در جلسه شورای معلمان کیفیت اجرای را ه حل ها و معتبر بودن یا نبودن راه حلها مورد بررسی و هم اندیشی دقیق قرار گرفت.سپس به اجرای راه حل های انتخابی با توجه به امکان اجرای آنها پرداخته و آن دسته از راه حلهای پیشنهادی که امکان اجرای آن را نداشتم،حذف نمودم.

اجرای راه حل یا راه حل ها

از راه حل های موقتی پیشنهادی موارد زیر اجرا شد(ناگفته پیداست که ریز اقدامات مربوط به هر راه حل در نسخه کامل موجود می باشد) :

1-شناسایی و بکارگیری تقویت کننده های مثبت(ارائه محرک خوشایند برای افزایش رفتار مطلوب) در تغییر رفتار نامطلوب پرخاشگری پدرام.

2-ممنوع شدن تنبیه بدنی و مورد خشونت قرار گرفتن پدرام توسط کلیه عوامل آموزشگاه

3-تقویت افتراقی رفتارهای مغایر با رفتار پرخاشگری در پدرام

4-استفاده از شیوه آموزش مهارتهای رفتاری برای کاهش رفتار پرخاشگری پدرام.

5-کاهش و از بین بردن زمینه اضطراب ، نگرانی و افسردگی در محیط مدرسه به ویژه نگرانی در مورد کسب موفقیت تحصیلی.

6- تاکید بر برخورد صحیح با مبحث بلوغ دانش آموزان در این مقطع تحصیلی و به ویژه در مورد پدرام که به بلوغ زود رس هم دچار شده بود.

7- تخلیه و هدایت توان بدنی و انرژی های اضافی پدرام .

8-فراهم ساختن زمینه ها و شرایطی برای ابراز وجود و مطرح ساختن پدرام به صورت مثبت در آموزشگاه.

9-فراهم ساختن زمینه مشارکت دادن او در همکاری های فرهنگی و درسی با دانش آموزان ممتاز کلاس و مدرسه.

11-آموزش و کمک به رفع پرخاشگری پدرام در ساعات برگزاری کلاس مهارتهای زندگی توسط خودم .

12- استفاده از روشها و فنون آرامسازی، تنش زدایی، آموزش آرمیدگی.

13-درخواست از کلیه معلمان در مورد اهمیت و توجه هرچند کوتاه در خصوص عواقب خشونت و آثار اجتماعی آن به طرق مختلف در کلاس های درسی خود.

14-خواندن کتابهای تاریخی ،قصه ها و روایات در زنگ پرورشی ، در مذمت آزار و آسیب رساندن به دیگران و تجاوز به حقوق دیگران در حضور همه دانش آموزان کلاس.

15-استفاده از روش الگو دهی و تاکید بر معاشرت و طرح دوستی دانش آموزان با پدرام .

ارزیابی نتایج : (شواهد 2 )

جدول شماره سه:فرم ثبت رفتارهای مشاهده شده در توصیف وضع مطلوب حل مشکل پرخاشگری پدرام

 

موارد قابل مشاهده از رفتارهای حاکی از پرخاشگری

 

توصیف وضع مطلوب در ماههای آذر،دی ،بهمن

آذر ماه

دی ماه

بهمن ماه

دعوای فیزیکی با دانش آموزان در کلاس و محوطه آموزشگاه

3

1

-

دعوای لفظی و فحاشی و توهین های رکیک با دانش آموزان در کلاس و محوطه آموزشگاه

4

-

1

اخراج از کلاس درس بی دلیلی بی نظمی در کلاس

-

-

1

غیبتهای غیرموجه

2

-

1

تاخیر در رفتن به کلاسهای درس بعد از ورود معلمان

1

-

-

ایجاد سروصدای ناهنجار در مراسم صبحگاه و در راهرو کلاس ها

2

-

-

برهم زدن نظم کلاس پرورشی با تولید صداهای شدید

1

-

-

لگد زدن به دانش آموزان در محیط آموزشگاه

-

-

-

علاوه بر موارد مذکور با حل مشکل پرخاشگری پدرام و ارتباط و تعامل سازنده سایر دانش آموزان با او،عزت نفس او تقویت و از نظر پیشرفت تحصیلی میانگین نمرات او به 22/16 صدم رسید. در حالی که قبلاً میانگین نمرات او 21/11 صدم بوده است.

نتیجه گیری و توصیف وضع مطلوب

بعد از اجرای راه حلها ،پرخاشگری پدرام به طور چشمگیری کاهش یافت .دیگر در لیست دانش آموان بد و بی نظم کلاس مشاهده نشد.با اغلب همکلاسی هایش بر خلاف گذشته رابطه دوستانه برقرار نموده بود.نسبت به همکلاسی هایش مهربانتر و با آنان در کارهای گروهی و بحثهای جمعی همکاری می کرد.پدرام عزت نفس بالایی پیدا کرده بود و به طور مثبت و بدون پرخاشگری می توانست در محیط آموزشگاه با مسئولیتهایی که به او محول شده بودند،ابراز وجود نماید. اکنون انرژی اضافی نوجوانی و بلوغ پدرام در کمک به جابجا کردن اجناس فروشگاه،مرتب نمودن کتابهای کتابخانه،هدایت ورزش صبحگاهی و...مصروف می شد.در کلاس بنده به وِیژه بسیار آرام ،با محبت و مفید می باشد،به جای خطی خطی کردن میز،بیشتر نقاشی های زیبا می کشد .به نظر می رسد که او به مدرسه و کلاس پرورشی هم علاقمندتر شده و گاهی با زدن زنگ تفریح هم،بر خلاف قبل ،از جایش بلند نمی شود.خوشبختانه نظر مدیر ،معلمان و پدرو مادرش هم بر خلاف گذشته نسبت به او نظری مثبت و قابل ارزش می باشد.پدرام چندین بار در ماه جاری از من قدردانی کرد.یکبار که برگه های انتقاد وپیشنهاد در مورد خودم و روش کلاسداری ام بین دانش آموزان توزیع کردم،عین جمله پدرام در موردم این بود"من خوشحالم که مربی پرورشی امان، هم در دانشگاه درس می دهد و هم زحمت می کشد،به ما هم درس اخلاق و مهربانی می دهد " من با خواندن نوشته پدرام خدا را بسیار شکر گذاری کردم و اطمینان یافتم که درخت تلاش هایم ،اکنون ثمر داده است.

منابع و ماخذ :

اکبری ، ابوالقاسم ، مشکلات نوجوانان و جوانان ، چاپ دوم، نشر ساوالان ، تهران ، سال ۱۳۸۱

ساکی ٬ رضا ٬ اقدام پژوهی ( برای بهبود آموزش وتدریس ) ٬ چاپ اوّل ٬ تهران ٬ پژوهشکده تعلیم و تربیت ٬ 1383 .

ستوده ،هدایت الله ،آسیب شناسی اجتماعی:(جامعه شناسی انحرافات)،تهران،انتشارات آوای نور،چاپ نهم

سیف الهی. وجه اله. راهنمای اقدام پژوهی در آموزش و پرورش. تهران، انتشارات گیلان

جمعه پور،احمد.رهایی از اضطراب امتحان،تهران،انتشارات فراانگیزش،1385،چاپ اول

ریموند میلتن برگر،1388شیوه های تغییر رفتار،ترجمه علی فتحی آشتیانی و هادی عظیمی آشتیانی،انتشارات سمت ،1388

غیاث فخری،عاطفه،راهنمای آموزش مهارتهای زندگی سال سوم راهنمایی،تهران دفتر پیشگیری از آسیب های اجتماعی،1384

قاسمی پویا. اقبال (۱۳۸۳). راهنمای پژوهش در عمل.تهران، انتشارات پژوهشکده تعلیم و تربیت

قائمی علی،خانواده و نابسامانیهای روانی کودکان،انتشارات امیری 1380

کارول .آ کارت رایت و جی.فیلیپ کارت رایت.پرورش مهارتهای مشاهده،ترجمه ولی الله نعمتی،انتشارات رشد،1381

گویا ٬ زهرا ٬ تحقیق عملی و کاربرد آن در آموزش ٬ تهران ٬ پژوهشکده تعلیم وتربیت ٬ 1383.

لطف آبادی، حسین .نوجوانی،جوانی و بزرگسالی،تهران انتشارات سمت 1378

مجله پیوند،انتشارات انجمن اولیاء و مربیان،تابستان 1383

نوابی نژاد ، شکوه . رفتارهای بهنجار و نابهنجار کودکان و راه‌های پیشگیری و درمان ، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان ۱۳۷۲